In het hotel krijgen we een gratis stadsplattegrond. Ik hou van plattegronden, maar deze schrikt me enigzins af. De voorkant van de folder belooft dat alle fashionista hotspots erop staan aangegeven.
Milaan geldt als de stad van de mode. Ik heb me voorgenomen dat ik er wel op zoek wil gaan naar een nieuwe zonnebril, maar daar houdt de ‘mode’ voor mij op. Net als de kennis van Milaan. We waren toevallig in de buurt en dan laat je de tweede stad van Italië niet links liggen.
Als ik de kaart opensla zie ik dat er gelukkig ook monumenten op staan aangegeven. Als kleine 3D-tekeningen springen ze op van het papier. De folder blijkt toch een schatkaart.
Aan het Domplein, in het hart van Milaan, liggen twee van de toeristische topattracties. De Dom van Milaan, één van de grootste kathedralen in de wereld, en de chique winkelgalerij Galleria Vittorio Emanuele II. De keuze tussen die twee is snel gemaakt. Kerk boven winkel. Altijd.
De Dom is gigantisch. Zelfs te midden van de toeristenstroom voel je je klein wanneer je de kerk binnenstapt. In 1386 werd met de bouw begonnen. Een stad die met zo’n megalomaan project begint wil zijn macht en rijkdom etaleren. En in dit geval ook zijn onafhankelijkheid. Milaan was toentertijd de zetel van de heerlijkheid Milaan, een vorstendom dat formeel viel onder het Heilige Roomse Rijk, maar in de praktijk zeer autonoom was.
De buitenkant van de Dom is een spektakel van gotische architectuur. Zeg maar een gebeeldhouwde vuurwerkshow met heiligenbeelden als knallers. In Rome zal je een kerk als deze niet vinden. Gotische kerken zijn daar een zeldzaamheid. De gotische architectuurstijl van de Dom onderstreept dan ook de sociale, politieke en economische inbedding van Milaan in noordelijke richting. Voor Milaan waren de noordelijke regio’s belangrijker dan Rome.
Ondertussen was in het veertiende-eeuwse Florence de Renaissance tot bloei gekomen. In de vijftiende eeuw verspreiden de idealen van de Renaissance zich naar de de andere belangrijke Italiaanse centra, waaronder Milaan. In de jaren 1450-1500 bereikt de Milanese Renaissance zijn hoogtepunt.
Ik schaam me als ik erachter kom dat in de refter van het klooster van Santa Maria delle Grazie de bekendste muurschildering ter wereld is te zien. Het laatste avondmaal (1498) van Leonardo da Vinci bevindt zich hier in Milaan. Zelfs dat wist ik niet. Het werk is gemaakt in opdracht van hertog Ludovico Sforza, toentertijd de machtigste man van Milaan. Hij zwaaide er de scepter. Tot hij in 1500 door de Fransen werd verjaagd. Da Vinci raakte zijn broodheer kwijt en keerde terug naar Florence.
Twee andere hoogtepunten van de Renaissance zijn de Chiesa di San Maurizio al Monastero Maggiore, ook wel de Sixtijnse Kapel van Milaan genoemd, en de Chiesa di Santa Maria presso San Satiro. De eerste bekend om zijn schilderingen, de tweede om het perspectief van het koor. Als je de kerk binnenloopt dan kijk je tegen een apsis aan, pas van dichtbij zie je hoe plat de nis eigenlijk is.
Het thema van de Renaissance is de wedergeboorte van de cultuur. De kunst breekt uit het strakke keurslijf van de christelijke iconografie. Visueel wordt de kunst daardoor verhalender. Waar de beeldtaal van de kunst eerder statisch was, worden er nu veel taferelen afgebeeld. Een kind zal bij de schilderingen in de Chiesa di San Maurizio allerlei verhalen kunnen bedenken, terwijl de talloze sculpturen van heiligen op de gotische Dom eerder tot een telling leiden. Nog een en nog een en nog een.
In Rome kwam in de zeventiende eeuw de barok tot ontwikkeling. Milaan blijft dit keer achter. Een zeldzaam hoogtepunt van de Milanese barok is de Mariakapel in de Chiesa del Carmine. Deze kerk ligt trouwens in een van de leukste wijken van Milaan: Brera.
De barok heeft niet overdreven veel sporen nagelaten in Milaan. Waarschijnlijk omdat Milaan zijn onafhankelijkheid kwijt was. Het verloor het gunstige klimaat en de stuwende motor om zich op allerlei domeinen te ontwikkelen en manifesteren. Vanaf 1535 was Milaan in Spaanse handen gevallen en van 1713-1859 stond het onder Oostenrijks gezag. Toch verliest Milaan nooit zijn sterke economische positie. Vandaag de dag is het de rijkste stad van Italië. Ook op het gebied van de hedendaagse architectuur valt er daarom genoeg te zien.
Zo druk als het was in het toeristische centrum van Milaan, zo rustig was het een paar straten verderop. Het was al tegen ons gezegd: in augustus trekken alle locals naar de zee. Buiten het toeristische centrum waren de meeste winkels en restaurants gesloten en miste je de reuring en gezellige bedrijvigheid van een grote stad. Een goede reden om nog eens een keertje terug te komen in een andere maand. En dan met ver van te voren gereserveerde tickets voor Het laatste avondmaal. Anders kun je het wel vergeten.
Ook voor de Dom is een ticket nodig, maar dat kun je gewoon last minute regelen. Bovenbenen en schouders moeten bedekt zijn, zoals je dat bij iedere kerk doet die je betreed. Bij de Dom haalt de beveiliging je echter uit de rij, terwijl bij de ingangen van de andere kerken niet eens een verbodsbord hangt. In Rome kun je bijvoorbeeld geen kerk binnenlopen zonder een collage van verbodstekens voor toeristen te passeren, maar in Milaan voel je je nog alsof je een kerk binnenloopt. Waarschijnlijk omdat kerken als de Chiesa di San Maurizio, de Chiesa di Santa Maria presso San Satiro en de Chiesa del Carmine niet tot de mainstream toeristische attractie behoren. Het is bijna alsof de toeristen in Milaan alleen de highlights bezoeken die op de ticketing sites worden aangeboden. Wat voor het behoud van de rest van de stad ergens wel zo prettig is.