De Pioniersstraat in Ysselsteyn stelde teleur. Het was mijn allereerste Pioniersstraat. Mijn verwachtingen waren gespannen geweest, zoals bij het uitpakken van een Kinder Surprise ei. Je wil weten wat erin zit omdat je weet dat er iets in zit, niet omdat je verwacht dat je het wil hebben. Een Pioniersstraat vind je niet in iedere plaats en dat schept verwachtingen. Misschien een standbeeld van een pionier of huizen uit de tijd van een bepaalde pionier. Het enige wat ik in de straat aantrof waren rijtjeshuizen uit de jaren 1970-1980. Jammer, dacht ik.
Even later gloorde mijn hoop weer op, want toen ik het dorp uitreed zag ik een groot reclamebord met het woord pionier erop. Voluit stond er: ‘Camping De Pionier’. De camping was niet vernoemd naar de Pioniersstraat, want die telde vierenveertig huisnummers en aan geen van die huizen had ik iets bijzonders ontdekt. Zeer zeker lag de camping niet aan de pioniersstraat. Oftewel, dit was een nieuwe pioniersverwijzing. Het kon niet anders of het begrip pionier was hier toch van bijzondere betekenis!
Googelen dus. Volgens Google waren de inwoners van Ysselsteyn in maart 2021 teleurgesteld omdat ze vanwege corona geen feest konden geven dat hun dorp 100 jaar bestond. In 1921 konden de eerste 15 boerderijen gebouwd worden en werd het nieuwe ontginningsdorp genoemd naar de minister van landbouw: IJsselstein. Maar dat plaatsje bestond al en dus werd het Ysselsteyn.
Kortom, de Pioniersstraat in Ysselsteyn verwijst naar het gegeven dat daar nieuw land werd gekoloniseerd: het hoogveen werd afgegraven ten behoeve van de landbouw. Een beetje zoals de kolonisatie van Amerika, maar dan anders. Maar ook hetzelfde, want dat verklaart weer de naam van het volgende dorp op de kaart: America. Met een C, want Amerika met een K bestond al.
In het Limburgse America maken ze sinds dag en dauw de volgende grap tegen bezoekers: je kunt straks zeggen dat je in Amerika bent geweest, want wie kan dat nou zeggen? Tegenwoordig zijn dat volgens mij best veel mensen. Er zijn beduidende minder mensen die America met een C hebben bezocht, of de Pioniersstraat in Ysselsteyn. Terwijl in die laatste dorpen met de ontginning van de Peel toch een bijzonder stukje geschiedenis ligt. Ik zou willen voorstellen om de grap te moderniseren: als je thuiskomt moet je zeggen dat je in America met een C bent geweest, laat ze daar maar eens op reageren.
Verder zegt Google dat de bijzonderheid van het dorp Ysselsteyn uit de plattegrond bestaat: symmetrisch, Het dorp is niet ontstaan, maar op de tekentafel ontworpen. Mij maakte deze ontdekking meteen weer enthousiast. Het betekende immers dat de dorpsplattegrond een uiting was van de pioniersgeschiedenis. Men had bedacht om hier de boel te ontginnen, dus moest er ook een plattegrond bedacht, een dorp bedacht.
Enthousiast geworden om de pioniershistorische betekenis van het stratenplan, ben ik de plattegrond van Ysselsteyn gaan bestuderen. Bij het lezen van de straatnamen viel mijn oog op de naam Zonnedauw. Klinkt dat soms niet als ‘De Dageraad’ en andere socialistische namen die in de jaren 1920 veel werden gekozen? Zonnedauw was vast een zelf verzonnen woord bestaande uit twee symbolen voor een nieuwe morgen: de zon en de dauw. Dan moest het wel een van de eerste straten van het dorp zijn. Een uiting van de pioniersgeest.
Aan de naam Zonnedauw werd door mij radicale pionierssymboliek toegedicht. Gelukkig dat ik het nog op Google gecheckt heb. De Zonnedauw is een plant. Als ik niet zo megalomaan was geworden in mijn enthousiasme en daardoor overal de pioniersgeest op projecteerde, dan had ik het kunnen weten. De aangrenzende staten heten namelijk Kienhout, Veenmos, Veenbes. Allemaal veenplanten. Bovendien komen al die straten en huizen uit dezelfde tijd als de Pioniersstraat. De zuidelijke stadsuitbreiding, uitgelegd als een typische bloemkoolwijk. Met leuke VVV-namen met een historische of lokaal natuur-educatieve betekenis. Als ik beter naar de plattegrond had gekeken dan had ik het ook kunnen weten.
Als je het hart van een plaats wil weten kun je beter naar de kerk kijken, die in dit geval aan het zogenoemde Lovinckplein staat. De heer H.J.Lovinck (1866-…) was Landbouwdeskundige Dir-generaal van het ministerie van Landbouw. Kijk, paternalistische straatnamen als deze passen veel beter bij de historische tijd. Als eerbetoon aan de staat die zich over de kleine man ontfermt en die hem dankbaar hoort te zijn. Die eerste vijftien boerderijen staan vast aan straten met soortgelijke namen. Zo staat er eentje aan de Timmermansweg, ter hoogte van de nieuwe Pioniersstraat. En die boerderij (die dus aan de Timmermansweg ligt) heet net als de kerk naar Sint Oda.
Meteen vroeg ik me af: waarom een kerk gewijd aan Sint Oda? Is dat de heilige die de kolonisten van thuis hadden meegenomen? Sint Oda wordt ook wel Oda van Brabant genoemd. Waren het dan Brabanders die hier de boel kwamen koloniseren?