In China, vlakbij Hongkong, lag een dorp met de naam Choi Yuen Village. Ondanks verwoed protest van de lokale bevolking moest het dorp wijken voor spoorrails. Documentairemaker Chan Yin Kai heeft het verzet van de inwoners vastgelegd in een driedelige documentaire: Raging land. Het volledige dorp is tegen de vlakte gegaan ten behoeve van een betere verbinding tussen Hongkong en het Chinese achterland.
In 2016 kwam het nieuwbouwdorp New Choi Yuen Village gereed. De Chinese overheid had simpelweg een nieuw dorp laten bouwen en om te benadrukken dat er niets veranderd was, werd het woord ‘nieuw’ aan de naam toegevoegd.
In Nederland zie je dat ook. In Amsterdam heb je bijvoorbeeld de Chinees-Indische restaurants: New Happy Corner, New China Town, New China City en Nieuw Peking. Het zijn vier restaurants die het nog steeds goed doen, ondanks de trend van de verdwijnende Chinese restaurants.
Het gaat om restaurants die oorspronkelijk Peking, China Town en Happy Corner hebben geheten. Op een gegeven moment zijn ze door de kinderen van de restauranthouders overgenomen of verbouwd en is daarbij het woord ‘nieuw’ aan de naam toegevoegd. Zou je de eigenaren vragen of de zaak ooit van naam is veranderd dan zullen zij stellig zeggen dat de naam nooit veranderd is en alles hetzelfde is gebleven. In China is continuïteit belangrijk. Zelfs zo belangrijk dat na een overname de naam wordt veranderd om te benadrukken dat er niets is veranderd. Het is hetzelfde, alleen dan ‘nieuw’. Beter.
Aan de Sloterplas in Amsterdam, aan de Burgemeester Rendorpstraat 17, bevond zich Chinees-Indisch restaurant Choi Yuen. Geopend rond 1970. Het kan niet anders of de directie van het restaurant was uit Choi Yuen zijn vertrokken om in Nederland een beter bestaan op te bouwen en het restaurant naar hun geboorteplaats hebben genoemd.
In de jaren 1970 woonde 80% van de Chinezen op het platteland. Het merendeel in armoede. Eén van de mogelijkheden om hun geluk elders te beproeven was als restauranthouder in Nederland. De Chinees-Indische keuken was een mengeling van de Chinese en Indische keuken, een slimme zet om aan de Nederlandse smaak te voldoen. In de jaren 1980 was 1/3 van alle café-restaurants in Nederland een Chinees-Indisch restaurant.
Restaurant Choi Yuen bestaat inmiddels niet meer. Ik heb er één keer gegeten. Het licht in het restaurantgedeelte moest speciaal voor ons worden aangedaan. De verlichting in de wc werd daarbij nog vergeten, ontdekten we later op de wc. Blikjes Heineken bier werden uit het voorraadhok opgediept. De tap deed het allang niet meer. In de hoek van de ruimte stond een lange tafel waarop ooit het buffet moet zijn geserveerd.
Bij Choi Yuen werd niet meer gegeten, maar alleen nog afgehaald. We vroegen de eigenaresse hoelang het restaurant er al zat. ‘Al vijftig jaar,’ zei ze. ‘Nog eventjes.’ Ze vertelde dat ze er binnenkort mee zouden ophouden. Zij en haar man hadden een zoon, maar die had het restaurant niet willen overnemen. Hij was in Amerika gaan studeren en had er daarna willen blijven.
Het restaurant zou nooit Nieuw Choi Yuen gaan heten. Op de lichtbak aan de gevel stond nog altijd: chinees-restaurant ”GHOI YUEN” specialiteiten.
Chinees-restaurant in plaats van Chinees restaurant, waarbij het streepje waarschijnlijk was overgenomen van de schrijfwijze van Chinees-Indisch.
”GHOI YUEN” in plaats van “GHOI YUEN”. Tweemaal het aanhalingsteken voor sluiten.
Ghoi Yuen in plaats van Choi Yuen. Een G in plaats van een C. Maar dat kan ook hebben gelegen aan mijn onvermogen om die sierletters te lezen.
Ik had lange tijd gedacht dat het restaurant Ghoi Yuen heette. Tot ik ergens op internet op het dorp Choi Yuen stuitte. Het kan niet anders dan dat daar aan de Sloterplas de restaurantnaam verkeerd is gespeld, dacht ik toen.
In het welkomstwoord van de menukaart van Choi Yuen bleken alle fouten hersteld. ‘Namens de directie “Choi Yuen” wensen wij U een Smakelijk eten en gaarne tot ziens.’
Iemand moet ze ooit op de fouten in de lichtbak hebben gewezen. Een Hollander die een praatje heeft aangeknoopt? Of hun zoon? Deze zal ongetwijfeld al snel beter Nederlands hebben gesproken dan zij.
‘Wat betekent Choi Yuen?’ had ik de dame in het Amsterdamse restaurant gevraagd.
‘Iets van heel lang geleden, iets van China,’ antwoordde ze mij. ‘Iets van China. Iets van misschien wel tweeduizend jaar terug. Het betekent zoiets als koninklijk huis. Ja, heel lang geleden in China.’
‘Wat mooi,’ had ik gezegd, verrast met dit antwoord. Een haast poëtisch antwoord, vond ik, omdat het me zo ver terugvoerde in de tijd. Deze dame kende haar geschiedenis, dacht ik op dat moment. Het keizerlijke China kende ik wel, maar van koningsdommen van voor die tijd had ik nog nooit gehoord. Van heel lang geleden had ze gezegd.
Ik had verwacht dat de dame me zou antwoorden dat Choi Yuen de naam was van een dorp in China. Zoals de eigenaar van snackbar ‘Amsterdam’ je geheid zou antwoorden dat Amsterdam de hoofdstad van Nederland is en waarschijnlijk ook dat hij daar vandaan komt. Het zou niet bij hem opkomen om te zeggen dat het ‘dam bij de Amstel’ betekent. Dat heeft niet zozeer met historische kennis te maken, als wel met de aard van onze taal.
Het grootste verschil tussen het Chinese en Nederlandse schrift is dat in China voor elk begrip een apart symbool wordt gebruikt. In de Nederlandse taal is grammatica veel belangrijker dan in de Chinese taal. In Nederland werken de afzonderlijke letters van een woord niet als symbolen. Evenmin werken de afzonderlijke woorden in een zin op die manier. Het zijn geen plaatjes die je kunt lezen, ze dragen geen afzonderlijke betekenis in zich. Je spelt Amsterdam niet met een karakter voor Amstel en een karakter voor dam. Voor ons is Amsterdam gewoon een verzameling letters. De naam van de hoofdstad van Nederland.
In Amsterdam, aan de Sloterplas, lag tot 2020 restaurant Choi Yuen. Ik wou dat ik de eigenaresse van het restaurant veel meer vragen had gesteld.